H Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, που ανήκει στο δυναμικό του ΟΠΑΝΔΑ, ιδρύεται θεσμικά το 1914 με πρώτο Έφορο τον ζωγράφο Σταύρο Παπαπαναγιώτου.
Από το 1923 αρχίζει σποραδικά η κατάρτιση των συλλογών, ενώ τη δεκαετία 1930-1940εμπλουτίζεται με αγορές από τις πανελλήνιες εκθέσεις και από ιδιωτικές αίθουσες τέχνης. Μεταπολεμικά πραγματοποιούνται σημαντικές αγορές, με την υποστήριξη του Σπύρου Παπαλουκά που διετέλεσε Έφορος και Προϊστάμενος της Πινακοθήκης έως και το θάνατό του το 1957.
Οι συλλογές σήμερα περιλαμβάνουν περισσότερα από 3.100 έργα ζωγραφικής, χαρακτικής και γλυπτικής, αποκτήματα προερχόμενα από αγορές αλλά και δωρεές.
Η ιστορική και πνευματική ταυτότητα της συλλογής διαμορφώθηκε μέσα από την καλλιτεχνική και κοινωνική ιστορία της νεότερης Ελλάδος. Διοργανώνει εκθέσεις με έργα από τις συλλογές της, αλλά και περιοδικές εκθέσεις ατομικές ή ομαδικές συνεργαζόμενη επίσης και με άλλους πολιτιστικούς φορείς.
Η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης πλαισιώνει το εκθεσιακό της πρόγραμμα.
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, κτίριο Μεταξουργείου
Το κτίριο της Πινακοθήκης του Δήμου Αθηναίων στο Μεταξουργείο είναι από τα παλαιότερα νεοκλασικά της Αθήνας, έργο του Δανού αρχιτέκτονα Christian Hansen.
Λειτούργησε ως εργοστάσιο μεταξιού από το 1855 έως το 1875 και η παρουσία του εκεί προσέδωσε και το όνομα στην ευρύτερη περιοχή.
Το 1989 περιέρχεται στο Δήμο Αθηναίων ως δωρεά και το 2006 αρχίζει η μελέτη-κατασκευή, προκειμένου το παλαιό εργοστάσιο να στεγάσει σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις και από το 2010 τα ανακαινισμένα κτίρια στην τελική τους μορφή λειτουργούν ως Πινακοθήκη.
Πινακοθήκη Δήμου Αθηναίων, κτίριο πλατείας Κουμουνδούρου
Το κτίριο, έργο του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου, περατώθηκε το 1875 και λειτούργησε μέχρι το 1977 ως Βρεφοκομείο.
Είναι τυπικό δείγμα της νεοκλασικής αντίληψης που επικράτησε στη δημόσια και αστική αρχιτεκτονική από την ίδρυση του ελληνικού κράτους έως τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας και από το 1982 στεγάζει την Δημοτική Πινακοθήκη.
Σήμερα λειτουργεί το εργαστήρι συντήρησης και φωτογραφίας έργων τέχνης των συλλογών και παραμένει η εικαστική βιβλιοθήκη.